Chicken Little

“They call me Chicken Little,” klaagt Jared Vennett in een van mijn favoriete films, The Big Short. Zijn collega’s zouden hem belachelijk maken door zijn uitspraken te vergelijken met een oude fabel over een kuiken dat denkt dat hemel naar beneden komt wanneer een eikel op zijn hoofd valt, en dan paniek gaat zaaien onder alle kippen.

In één versie van het sprookje worden Chicken Little en zijn medestanders opgegeten door een vos die misbruik maakt van hun angst om ze in een val te lokken. Het fabeltje wil zeggen dat het een slecht idee is om paniek te zaaien omdat het leidt tot massavorming en verkeerde beslissingen, maar het verhaal van Jared Vennett loopt toch wel heel anders af.

De echte Jared Vennett was één van een aantal mensen die de financiële crisis van 2008 aan zag komen. Deze Amerikaanse beurshandelaar maakte vooral gebruik van zijn inzicht om meer dan honderd miljoen dollar te verdienen, maar de film The Big Short laat ook een aantal mensen zien die hun best hebben gedaan anderen te waarschuwen voor de naderende afgrond.

Vaccinatiepaspoorten

Drie maanden geleden schreef ik mijn eerste waarschuwing over ‘gedwongen vaccinatie’ tegen het coronavirus, in een post dat op LinkedIn tot vandaag 7.121 reacties kreeg en bijna een half miljoen keer werd bekeken. Ik koos die dramatische term bewust omdat ik af wilde van alle politiek-correcte eufemismen en tot de kern van de zaak wilde doordringen: als je vrijheid afhankelijk maakt van vaccinatiestatus neem je een element van keuze weg, zelfs als je een negatieve Covid-test als alternatief presenteert. Mensen met weinig financiële middelen kunnen de eigen bijdrage voor de test misschien niet blijven betalen en alleenstaande ouders met drukke banen hebben geen tijd om wekelijks in de rij te staan bij de GGD. Zo zullen sommige toch een vaccin nemen terwijl ze dat eigenlijk niet willen, en zo worden dus vooral bepaalde groepen uiteindelijk door omstandigheden gedwongen. Zoals altijd in de geschiedenis, wanneer vrijheden worden ingeperkt worden de meest sociaal-economisch kwetsbaren als eerste getroffen. Dit zelfde principe geld ook voor de nadelige consequenties van de andere coronamaatregelen en voor een eventuele testmaatschappij.

Hoewel nog niemand mij ‘Chicken Little’ heeft genoemd, wordt ik wel vaak beschuldigd van paniekzaaien als ik dit soort uitlatingen doe. En ik vraag me wel eens af, hebben die kritici een punt?

Ik behoor tot de groep ‘artsen en wetenschappers’ en heb zowel op het gebied van patiëntenzorg als onderzoek aan de frontline van deze pandemie gestaan. Maar sinds eind vorig jaar heb ik er voor gekozen om mij publiekelijk uit te spreken tegen maatregelen waarvan ik denk dat de kosten te hoog zijn, en tegen een massavaccinatie-beleid wat mijn inziens geen wetenschappelijke basis heeft.

De kritiek die ik van collega’s het meeste krijg is dit: ‘Je mag hier over in discussie gaan, maar alleen binnen de wetenschappelijke literatuur. Je mag geen angst gaan zaaien in de media.’

Nu zitten de kranten en talkshows vol met artsen, wetenschappers en andere experts die lang angst voor het coronavirus hebben gestimuleerd, dus ik denk ergens dat de afkeur van sommige collega’s ook te maken heeft met wat ik zeg en niet alleen waar ik het zeg. Maar een goede dosis kritiek blijft belangrijk, vooral richting jezelf, en ik realiseer me ook dat mijn uitspraken over het Covid-beleid zeer waarschijnlijk wel bijgedragen aan de onrust.

Maar als je oprecht denkt dat de hemel naar beneden komt, is het dan niet toch beter om dat hardop te zeggen?

Ongekende macht

Ik leef al meer dan een jaar met een gevoel van deja vu. Op 11 september 2001 was ik 14 jaar oud en woonde ik in Houston. Die dag huilde ik samen met mijn klasgenoten om het tragische verlies van levens, maar in Texas kon ik toen niet hardop zeggen dat ik stiekem ook bang was voor het verdere leed dat de reactie van Amerika zou veroorzaken. Nu bijna twintig jaar later weten we hoe dat verhaal afloopt.

Zonder af te doen aan de verschrikkelijkheid van de aanslagen in New York en Washington D.C. zien de meeste mensen nu wel in dat de oorlogen in Afghanistan en Irak vooral veel geld hebben opgeleverd voor een aantal industrieën en weinig hebben gedaan om ons in de Westerse wereld veiliger te maken. In de nasleep van 9/11 gebruikte de Amerikaanse overheid de angst van de bevolking om zichzelf vergaande nieuwe machten te geven onder de ‘Patriot Act’, met ongekende nadelen voor de vrijheid en privacy van hun burgers, waarvan tot de dag van vandaag nooit is aangetoond dat ze enig effect hebben gehad op het voorkomen van terrorisme.

Nu zijn er weinig mensen in mijn omgeving die het op dit onderwerp niet met mijn eens zijn, maar als ik op 13 september 2001 hiervoor had gewaarschuwd was ik ongetwijfeld verbannen als complot denker. 

Juist dankzij mijn Amerikaans roots ben ik denk ik iets alerter wanneer ik merk dat een overheid zichzelf vergaande nieuwe machten geeft zonder duidelijke einddatum. En wat ik heb zien gebeuren met Covid-19 komt me maar al te bekend voor. Er ontstaat een dreiging, het virus, er gaan mensen dood en we vinden dat we er alles aan moeten doen om dat te voorkomen. Maar in ons samenkomen dreigen we te vergeten dat de systemen van macht en corruptie vandaag niet anders zijn dan in 2001.

Ons huidige kabinet heeft keer op keer bewezen dat het bestuurt zonder enige integriteit. Onze minister president vindt het geen probleem om te liegen en dingen te verzwijgen dat het volk volgens hem niet hoeft te weten. De minister verantwoordelijk voor onze gezondheid vindt het acceptabel om vragen over zijn vaccinatiebeleid onbeantwoord van tafel te vegen.

En deze mensen vertrouwen wij met meer macht over de Nederlandse burger dan enige regering in 70 jaar heeft gehad?

De coronacrisis bracht samenscholingsverboden, een avondklok en steeds ingrijpendere beperkingen van onze bewegingsvrijheid, wat uiteindelijk uitliep in schokkend politie geweld tegen vredige demonstranten. Hoe goed de bedoelingen ook zijn geweest, er komt een moment dat we ons kritisch moeten afvragen, ‘hoe gaan we er voor zorgen dat deze machten echt tijdelijk zijn?’ Van de consequenties van de ‘Patriot Act’ is de Amerikaanse bevolking nooit afgekomen, er dreigt immers altijd terrorisme. Zo ontbreekt er mijn inziens ook een gangbaar plan om de Coronawet en het coronapaspoort uiteindelijk weer terug te draaien. Want het virus gaat niet weg en zo lang er meer dan zeven miljard mensen op deze planeet wonen dreigt er altijd weer een nieuwe pandemie.

 Hoe nu verder?

In het huidige (sociale) media landschap is lastig te spreken over dit soort risico’s zonder dat het over komt als paniekzaaien. Toch denk ik dat het echt belangrijk is dat iedereen tijdig tegenspraak biedt als ze dit soort grote gevaren op de horizon zien. Ik ben op zoek naar een manier om kritiek te geven en tegelijkertijd de discours van angst juist te de-escaleren. Het is mij tot nu toe nog niet gelukt, dat weet ik, maar ik beloof dat ik het wel zal blijven proberen.